Yapay Zeka hayatımızın her alanına doğrudan etli ederken, Eczalık sektörü de bunun dışında kalmıyor. Yapay Zeka ile eczacılık alanında büyük gelişmeler bizleri beklerken, ortaya çıkacak olan tablo mesleğimizi temelden değiştirecek düzeyde.

Yapay Zeka veya düşünebilen sistemlerin neler yapabileceği konusu büyük bir tartışma alanı. Bu zengin ve verimli tartışma alanında şimdilik bilimkurgu filmlerinde gördüğümüz teknolojilerin örneğin; sanal gerçeklik, sesli asistanlar, çeviri sistemleri artık hayatlarımızda bir norm haline gelmeye başladı. Örneğin geçtiğimiz aylarda Microsoft’un Yapay Zeka destekli hologram teknolojisi, gelecekte belki de hasta ile zaman ve mekan sınırı olmadan, yüz yüze görüşebileceğimiz anlamına geliyor. Bu da Pandemi gibi hasta ile temasın en aza indirildiği durumlarda büyük rahatlık sağlayacak bir teknoloji.

Eczacılık ve Yapay Zeka’nın kesiştiği noktalar, 2010 yılında hayatlarımıza girmiş olan “İlaç -İlaç etkileşimlerini” kontrol edebilen mekanizmalar ile başladı. Bu konuda İngiltere’deki 5 Üniversitenin bir araya gelerek oluşturduğu HIV İlaç Etkileşimi kontrol sistemi (1) bilinen tüm ilaçları; isim, etken madde, ilaç sınıfı gibi birçok alanda tanımlayarak AIDS tedavisi gibi önemli bir sağlık sorununda büyük kolaylık sağlamakta. Zira AIDS gibi günlük ilaç alımının hayati önem taşıdığı, en ufak bir ilaç etkileşiminin “tedavi direnci” riski oluşturduğu sağlık sorunlarında bu yapay zeka uygulaması sayesinde ilaç etkileşimi riski sıfıra indirgenmekte. Bu da biz eczacılar için eşsiz bir kaynak olmanın yanında, hasta danışmanlığı konusunda mesleki görevimizi yerine getirirken önemli bir sorunun üstesinden gelmekte.

Yapay Zekanın ilaç – ilaç etkileşimi, ilaç – gıda etkileşimi gibi konularda kanser tedavisi için de kullanıldığının altını çizmek gerekmekte. Toplumda “zararsız” olarak görünen, reçetesiz satılabilen ağrı kesici gibi ilaçlar yarattıkları etkileşim nedeni ile kanser tedavisi tablosunu olumsuz yönde tümden değiştirmekte.

(1.) https://www.hiv-druginteractions.org/checker

Yapay Zeka, eczacılara sıklıkla başvurulan hasta bakımı ile ilgili konularda büyük roller üstlenmekte. Hatta sadece akıllı cep telefonları değil, giyilebilir aksesuarlar ile hastanın takibi, yaşadığı riskler algılanabilmektedir. Giyilebilir Yapay Zeka destekli aksesuarlardan bazıları şunlardır;
• Hareket algılayıcı külotları/pantolonlar,
• Yakınlık algılayıcı gömlekler,
• Kalp ritmi algılayıcı sutyenler,
• Akıllı koşu ayakkabıları,
• Sinirsel iletim sağlayan kulaklık/başlık
• Biyoalgılayıcı iç çamaşırı,
• Yaralanmayı önleyen zırhlı kıyafetler,
• Nanofiberler (2)

Peki bu teknolojiler, Eczacılık Mesleği açısından neleri değiştirecek?

Bu soruya genel bie cevap vermeden önce Eczacının görevi konusuna derinlemesine bir bakmamız gerekir. Eczacı hasta için sadece ilaç hazırlayan, temin eden kişi olmadığını bilmekteyiz. Eczacı, reçete edilmiş ilaçların kullanımı, ilaç - ilaç etkileşimleri, ilaç – gıda etkileşimleri, Hastanın yaşam kalitesinin artırılması için danışmanlık sağlanması, hastalığın önlenmesi için danışmanlık sağlanması gibi birçok alanda etkin kişidir. Ancak hastanın takibi, hastanın tedavi sadakatinin sağlanması, özellikle yaşlı hastaların ilaç takibinin sağlanması, hastalığa bağlı olarak yaşam kalitesinin artırılması gibi konularda, Yapay Zeka Devreye girmektedir.

Peki Yapay Zekanın bu noktada Eczacılara ve hastalara sağladığı önemli olanaklar nelerdir?

1. Tedavi takibi

(2) King , B. (2016). Augmented (Artırılmış Gerçeklik) . İstanbul : Media Cat .

Hastanın ilaçlarını alma saatleri ve günleri, tedavi sürekliliği ve sadakati artık akıllı cep telefonu uygulamaları ile takip dilebilmektedir. Hasta tarafında ise bu teknoloji sayesinde, ilaç hatırlatmaları yapılabilmektedir. Hasta dilerse bu verileri Eczacı ile paylaşabilmekte, tedavinin devamı konusunda kontrol ve hastanın sadakati sağlanmaktadır.

2. İlaç Etkileri ve yan etkiler

Akıllı cep telefonu uygulamaları sayesinde hastanın aldığı ilaçlar ve akabinde gelişen yan etkiler kaydedilebilmektedir. Bu uygulamalar hastaya geniş çaplı, anket benzeri sorular sorarak durumu ortaya koyabilmekte, yan etki yaşamış hastanın hangi ilaca ne şekilde tepki gösterdiği Eczacı tarafından spesifik olarak gözlemlenebilmektedir.

3. Tedavi Devamlılığı

Sürekli ilaç kullanan hastanın kaç doz ilacı kaldığı, hastanın ilaçları ne zaman reçete ettirmesi gerektiği, bunu yaparken ilaçlara verdiği tekiler Eczacı tarafından görüntülenebilmekte, hasta eczacı tarafından uyarılabilmektedir. Bu teknolojiler tedavi devamlılığını sağlamaktadır.

4. Hastanın Genel Durumunun Belirlenmesi

Tansiyon, kan şekeri gibi takip gerektiren durumlar Yapay Zeka uygulamalarına hasta tarafından kaydedilebilmektedir. Olumsuz bir durum ortaya çıktığında Yapay Zeka uygulamaları hem eczacıyı, hem hekimi hem de hastayı uyarabilmektedir. Uzun ve zahmetli olan bu kayıt işlemleri Yapay Zeka sayesinde basitleşmiş, aynı zamanda veriler bir uzman desteği olmadan değerlendirilebilir bir hale gelmiştir.

5. Hasta Takibi ile İlgili Uygulamalar

Özellikle yatalak ve yaşlı hastaların altına kaçırma, demans nedeni ile kaybolması, veya kalp sorunu yaşaması gibi konularda yapay zeka Devreye girmektedir. Akıllı külot teknolojileri, EKG çekebilen saat ve sutyenler, GPS destekli konum belirleme teknolojileri hasta ve hasta yakınlarının işlerini kolaylaştırmakta, yaşam kalitelerini artırmaktadır. Bu noktada Eczacı hasta ve hasta yakınına sadece ilaç sağlama fonksiyonu dışında hayat kalitelerini artırma teknolojilerini de tanıtabilmekte ve temin edebilmektedir.

6. Eczacılık Eğitim Uygulamaları

ABD’de yer alan Üniversitelerin üç boyutlu animasyonlar ile eczacılık eğitimini bir adım ileriye taşıdığı görülmektedir. Bu sayede Eczacılık eğitiminde öğrenciler karmaşık olan konuları animasyonlar, hologramlar ile öğrenebilmektedir. Aynı zamanda sorularını Yapay Zeka desteği ile çözebilmektedir.

Özetle; Yapay Zeka geleceğimizi şekillendirirken, biz eczacıların mesleki tanımını ve fonksiyonumuzu da değiştirmektedir. Gelecekte Yapay Zekanın Eczacılık alanına daha çok gireceği gerçeğinden yola çıkarak, geleceğin e-haline şimdiden hazırlanmalı ve bu teknolojilere uyum sağlamayı önemsemeliyiz.

Uzm. Ecz. ÇİĞDEM ŞİMŞEK AKICI