Öksürük,boğaz ağrısı,astım,KOAH,akciğer kanseri ve sigara en sık bitkisel tedavilerin kullanıldığı durumlardır.Türk Toraks derneği Astım Tanı ve Tedavi rehberinde Geleneksel,Tamamlayıcı ve Alternatif Tıp (GTAT) olarak astım hastaları; akapuntur,homeopati,yoga,bitkisel ilaçlar,diyet,ayurveda,osteopati,kiropatik manipulasyonlar,mağara tedavisi(speleoterapi),biyorezonans, ve ozon tedavisine başvurduğunu belirtmiştir.GTAT ile ilgili etkili kanıt bulunamamış ancak uygulayıcının psikoterapatik yaklaşımı önemli bir plasebo etkisi şeklinde yorumlanmıştır.GTAT uygulamlarının modern tıp uygulamalarına entegre edilebilmesi için kalite,güvenirlik ve etkinlik kanıtlarının bilimsel verilerle ortaya konulması gerekir.Bu konuda yürütülen çalışmalarda az sayıda bitki için geçerli kanıtlar vardır.

Cochrane grubunda akciğer hastalıklarında kullanılan bitkiler ile ilgili yapılan bir derlemede 7091 kişiyi kapsayan 58 çalışma metodolojik olarak yeterli bulunmuş ancak elde edilen sonuçlar kontrol grubu seçim kriterlerinin net olmaması,yan tutma riski nedeniyle dikkatli yorumlanması istenmiştir.(Cochrane.org).

Bu yazı da literatür çalışması yapılmış tıbbi bitkiler ve ülkemizde geleneksel kullanımda yer alan akciğer hastalıklarında geniş kullanımı olan tıbbı bitkilerden bahsedilecektir.

Çörek otu yağı binlerce yıldır hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır. İçeriğinde A,H,C,B 1,B2,B6 vitaminleri ,selenyum ,çinko,magnezyum vitaminleri ve aktif madde olarak thymoquinon ve nigellon içerir.Bronşit,astım,alerji,artrit,romatizma gibi hastalıkların şiddetini azaltıcı ,kan şekerini düşürücü ve ürik asit seviyesini azaltıcı etkisi vardır.

2016 yılında 80 hasta üzerinde randömize plasebo kontrollü yapılan bir çalışmada 500mg günde iki kez Çörek otu yağı verilmiş ve astımlı hastaların astım kontrol testi, pulmoner fonksiyon testi,kan eozinofil değerleri ve total immunuglobilin E değerlerine bakılmıştır.

4 hafta sonra hastalarda Çörek otu yağı takviyesi ile solunum yolu fonksiyonlarında iyileşme ve kan eozinofil değerlerinde de dikkate değer bir normalleşme görülmüştür. Çörek otu yağı
içerdiği anti enflamatuar maddelerle solunum yolu adelelerini gevşetici etkisi bulunmuştur.

Okaliptus yağı üzerine yapılan invivo ve invitro çalışmalar bronşit,astım,sinüzit ve KOAH gibi solunum yolu hastalıklarında etkili olduğunu göstermiştir.Yapısında bulunan 1,8 sineolün terapötik konsantrasyonda monosit ve lenfositlerdeki sitokinin aktivitesini inhibe ederek hava yollarındaki hipersekresyonu kontrol altına aldığı tespit edilmiştir.242 KOAH lı hastaya randomize, plasebo kontrollü yapılan çalışma da bu hastaların ilaçlarıyla beraber 6 ay boyunca 200 mg okaliptus yağı verilmiş ve KOAH nedenli krizlerin azaldığı ve hastaların yaşam kalitelerinin arttırdığı saptanmıştır.

Dahilen kullanımı : Günlük doz 0.3 ve0.6 ml ve her doz 0.05-0.2ml,kapsüllerde ise 100-200mg ve günde 2 ya da 5defa kullanılır.

Haricen kullanımı : 150ml kaynar suya 12 damla damlatılır ve günde 3 defa buğu banyosu yapılır.

Gastrointestinal ve safra yolu inflamasyonunda ve KC fonksiyon bozukluğunda oral yoldan kullanılmaz.

Viral üst solunum yolu rahatsızlığı geçiren astımlı çocuklarda Sardunya kökü ekstresi (umckaloabo- sardunya kökü) verildiğinde çocuklarda öksürük sıklığı ,burun tıkanıklığı ve astım krizini azaldığı saptanmıştır.

Bitkilerden izole edilen çeşitli fitokimyasallara bakıldığında özellikle flavonoid,alkaloid ve glikozit yapıdaki bileşikleri akciğerlerdeki enflamasyonu önlediği saptanmıştır.

Bir flavonoid olan erodiktiyol akciğer hasarını önlemiş,luteolin pulmoner kanamayı ve akciğer ödemini azaltmış,quersetin proinflamatuar sitokinlerin salınımını engellemiş, kemferol akciğer ödemi ve duvar kalınlığının azaltılmasında etkili olmuştur.

Şakayık glikozitleri ,mitrafilin alkaloidi akciğerlerde enflamasyonun azaltarak astım ve koah da etkili olmuştur.Zerdeçaldan izole edilen curcimin ,kırmızı şaraptan elde edilen resveratrol ve yeşil çaydan elde edilen kateşinler güçlü antioksidan etkileriyle akciğer hücrelerini enflamasyondan koruyarak faydalı olduğu görülmüştür.

Keçiboynuzu meyvelerinden hazırlanan pekmez ve dekoksiyon dahilen nefes darlığında ve öksürükte kullanılmaktadır.

Peygamber çiceği(centaurea) ve nın toprak üstü kısımları,yabani kiraz (cerasus mahlep) tohumları balla karıştırılıp,vişne yağı ,kızılcık meyvelerinden hazırlanan şurup,alıç ve iğde yapraklarından hazırlanan dekoksiyon ,erica bitkisinin çiçekli dallarından hazırlanan infüzyonu nefes darlığında halk arasında kullanılır.

Doğal ürünler astım, KOAH gibi solunum yolu hastalıklarında alternatif bir tedavi potansiyeli olarak düşünebilinir.Çünkü bitkilerin içinde bulunan bazı bileşikler bu hastalıklara neden olan inflamatuar mediatörleri inhibe ettiği gösterilmiştir.Ancak bu konuda yapılan klinik araştırmalar literatürde yetersizdir ve daha ileri çalışmalar güvenlik ve etkinlik için gereklidir.Bu nedenle tıbbi bitkilerin dikkatli kullanılmasında fayda vardır.

Dr. Ecz. Canan Eriş

Pharmetic Akademi Yürütme Kurulu Üyesi