Zayıflama ürünlerinin içinde bitkisel ürünler oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu amaçla pazara sürülmüş olan binlerce farklı ürün bulunmaktadır. Kilo verdirdiği ileri sürülen bitkisel zayıflama ürünlerinin içeriklerinde altın çilek, African mango, Acai berry, Meksika biberi gibi birçok bitki yer almıştır. Ancak yapılan birçok araştırmada bu ürünlerin içinde tiroid hormonları, diüretikler, laksatifler, kafein, sempatomimetikler ve sibutramin gibi çok çeşitli ilaç etken maddesinin bulunduğunu göstermiştir. Bu ürünlerin içinde ilaç etken maddelerinin bulunması yasadışıdır ve yasaktır. Ancak bitkisel zayıflama ürünlerinin içeriğinde belirtilmeyen ya da gizlenen bu aktif ilaçlar normal bireylerde dahi istenmeyen veya yan etkilere neden olabilirken duyarlı bireylerde ise ölüme kadar varabilen istenmeyen sonuçlara neden olabilirler. Kilo kontrol amaçlı bitkisel ürünler kullanılmak istendiğinde bu nedenlerle çok dikkatli davranmalı ve sağlık uzmanlarına mutlaka danışılmalıdır.

Kilo kontrolünde yararlanılan bitkilerin etki mekanizmasına göre iki gruba ayırabiliriz.

1. Doğrudan etki gösteren bitkiler

2. Dolaylı yoldan etki gösteren bitkiler

1.Doğrudan etkili bitkiler : Metabolizmayı uyararak etkilerini gösterirler. Termojenik etkiye sahiptirler ve enerji tüketimini arttırarak yağ yıkımını sağlarlar.

Deniz üzümü, Ephedra (Ephedra sinica):

Ma huang (Çince) adıyla da bilinen deniz üzümü,Orta Asya’da yayılış gösteren çalımsı bir bitkidir.Bitkide bulunan efedra alkaloitleri (efedrin ve türevleri) bazal metabolizma hızını artırarak termojenetik etki gösterir .Ayrıca iştah kesici etkisi de vardır.Ancak Amerikan İlaç ve Gıda Dairesi (FDA) yıllardır süren tartışmalara 2004 yılında toksik etkileri nedeniyle Ephedra içeren ürünlerin kullanımını yasaklamıştır.

Fukus, Bladder wrack (Fucus vesiculosus):

Bir deniz yosunu olan F ucus vesiculosus’un en önemli etken maddesi iyotdur. Deniz yosunları yüksek iyot içeriklerinden dolayı tiroid hormonu üretimini arttırmakta ve buna bağlı olarak metabolizmayı hızlandırıp yağ yakımını sağlamaktadır. Bitkinin yüksek miktarda kullanılması hipertiroidizme sebep olabilir. Tiroid hastaları ve sodyumdan kaçınması gereken hastalar tarafından kesinlikle kullanmamalıdır.

Kafein Taşıyan Bitkiler

Kafeinin termojenik etkisi nedeniyle kilo kaybına sebep olabileceği düşünülerek birçok
çalışma yapılmıştır. Kafein termojeneze sebep olur ve kafein iştahı baskılar.

1.Yeşil çay, GDETn tea (Camellia thea = C. sinensis):

Yeşil çay, Camellia sinensis bitkisinin yapraklarınının topladıktan hemen sonra hızla kavrulması ile elde edilir. Yeşil çayda kafeinin yanı sıra yüksek miktarda fenolik bileşikler bulunmaktadır.Günde 4 ve fazla yeşil çay içilmesi ekstra 50 kalori yakılmasını sağlar.

2.Guarana (Paullinia sorbilis = P. cupana):

Son zamanlarda piyasaya çıkmış ürünlerin birçoğunun formülasyonunda Guarana tohumlarının bulunduğu beyan edilmektedir. Bitkinin tohumları %2-4.5oranında kafeinin yanı sıra az miktarda teofillin ve teobromin taşır. Bitkini önerilen dozu günde 3 defa 200 mg’dır, 3 gramdan fazla kullanılmamalıdır.

Meksika Biberi, Mexican Pepper (Capsicum annuum):

Günümüzde zayıflama amacıyla kullanılan bitkilerden birisi de Meksika biberi adıyla bilinen Capsicum annuum’dur. Bitkinin meyveleri yüksek oranda kapsaisinoidler içermektedir. Bunlar (kapsaisin ve dihidrokapsaisin), kırmızı bibere yakıcı tadını veren etken maddelerdir. Yapılan hayvan deneylerinde kapsaisinin doza bağlı olarak termojenezi arttırdığı bulunmuştur.

Sinir otu, Sinirli ot, Psyllium, Ispaghula (Plantago ovata):

Bitkinin tohumları, kilo vermeye yardımcı preparatların bileşiminde çokça kullanılmaktadır. Yapılan çalışmalarda tohumların müsilaj içeriği nedeniyle tokluk hissi meydana getirdiği görülmüştür.

Garsinya, Garcinia (Garcinia cambogia):

Garcinia meyve ve meyve kabuğu ekstrelerinin,taşıdığı hidroksisitrik asit (HCA) (%50) nedeniyle; iştahı baskıladığı, karbonhidratların yağlara dönüşümünü ve vücut ağırlığı artışını engellediği düşünülmektedir.

Gurmar, (Gymnema sylvestre):

Gurmar yapraklarında bulunan gimnemik asit ve diğer triterpenik glikozitlerin diyabetik hastalarda kan glukoz seviyesini düşürdüğü bilinmektedir. Aşırı karbonhidrat alımının kilo almanın sebepleri arasında yer almasından ötürü bitki ekstreleri kilo vermek için kullanılmaktadır.

Hoodya, Hoodia (Hoodia gordonii):

Son yıllarda kilo verme amacıyla kullanılan en popüler gıda desteklerinden biri de hoodya’dır.Bitki Afrika’nın güneyinde yer alan Kalahari Çölü’nde yetişen bir kaktüstür. Bölgede yaşayan yerlilerin,uzun süren avlar sırasında açlık çekmemek için hoodya yediği bilinmektedir. Hoodyadan elde edilen ve oksipregnan tipi triglikozit yapısındaki P57 kodlu maddenin iştah baskılayıcı etkili olduğu bulunmuştur.

Aspir yağı (Carthamus tinctorius ):

Taşıdığı konjuge linoleik asit (CLA) ile mevcut yağ hücrelerinin sayısını azaltır ve yağların depo edilmesini önler. Günde 3-4 gram önerilir. Ciltte yağlanma ve ishale neden olabilir.

2.Dolaylı yoldan etki gösteren bitkiler

Kilo vermek için kullanılan ve dolaylı yoldan etki gösteren birçok bitki mevcuttur. Bunlardan diüretik etki gösterenler, uzun yıllar kilo kontrolünü destekleyici amaçla kullanılmıştır. Kiraz sapı, mısır püskülü ,funda yaprağını bunlara örnek verebiliriz .Ancak yapılan çalışmalarda su kaybının kilo vermede büyük bir etkisinin bulunmadığı görülmüştür. Zayıflama amacıyla uzun zaman kullanılmış olan sinameki (Cassia acutifolia, C. angustifolia)barut ağacı (Rhamnus frangula), sarısabır (Aloesp.), ravent (Rheum sp.) türleri taşıdıkları antrakinon türevi heterozitler nedeniyle laksatif, pürgatif etkili bitkilerdir. Laksatif etkisi ile bağırsakları boşaltarak yiyeceklerin emilimi engeller. Ancak antrakinon taşıyan bitkilerin spazmodik gastrointestinal rahatsızlıklar,hipersensitivite reaksiyonları (kaşıntı, ürtiker),uzun süreli kullanımında bağırsak tembelliği ve su-elektrolit dengesi bozukluğu yapabileceği unutulmamalıdır. Bu durum özellikle potasyum kaybına yol açabilir. Kardiyak glikozitler, diüretikler ve adrenal kortikosteroidler ile birlikte alındığında potasyum kaybı kardiyak fonksiyon bozukluklarına ve kas zayıflıklarına neden olabilir.

Tarçın ülkemizde çok tüketilen popüler ürünlerden biridir. Kan şekerini düzenlemeye yardımcı olarak tatlı yeme isteğini baskılar.Ancak günde 1-2 gram üstünde kullanılmamalıdır .Fazla tüketildiğinde karaciğer testlerini bozduğu saptanmıştır.

Greyfurt, karpuz, elma ,armut, salatalık ,yulaf ezmesi gibi liften zengin yiyecekler de tokluk hissi verir ve böylece daha az kalori alınmış olur.

Yine son günlerde oldukça popüler olan Kinoa ve Chia bitkileri protein ve lif yönünden zengin bitkilerdir. Güçlü bir tokluk hissi yaratır ve barsak boşaltımını hızlandırırlar.

Tek başına bitkilerle zayıflamanın mümkün olmadığı ,sağlıklı bir diyet ve egzersizle bunun sağlanabileceği unutulmamalıdır. Özellikle piyasada bulunan zayıflama üzerine hazırlanmış gıda takviyelerin de süistimal çok fazla yapılmaktadır. Bu ürünler kullanılmak istendiğinde mutlaka doktor veya eczacıya danışılmalı ve ürünün güvenirirliği sorgulanmalıdır.