TOPİKAL KORTİKOSTEROİDLERİN SEÇİMİ VE UYGULAMA MİKTARI
Güçlü ve çok güçlü TKS’lerin tedavide kullanıldığı hastalıklar: Psoriazis, alopesi areata, dirençli atopik dermatit, diskoid lupus, hiperkeratotik egzema, liken planus, deri liken sklerozisi, liken simpleks kronikus, numuler egzema, ciddi el egzeması gibi hastalıklardır.
Orta güçlü TKS’lerin kullanıldığı hastalıklar: Atopik dermatit, vulva liken sklerozisi, numuler egzema, seboreik dermatit, şiddetli dermatit, şiddetli intertrigo (kısa süreli), staz dermatiti gibi hastalıklardır.
Düşük etkili TKS’lerin kullanıldığı hastalıklar: Diaper dermatit, intertrigo, perianal inflamasyon, göz kapağı dermatiti, yüz dermatiti gibi hastalıklardır. TKS’ler ülsere veya atrofik deri üzerine sürülmemelidir. Yan etkileri ve taşifilaksiyi önlemek açısından çok güçlü TKS’ler 14-20 günden fazla kullanılmamalıdır. Topikal tedaviye başlamadan önce altta yatan enfeksiyöz bir hastalığın olup olmadığına dikkat edilmelidir. Düşük güçteki TKS’ler, yüz, kasık, aksilla, genital ve perineal alanlarda kullanılır. Güçlü ve çok güçlü TKS’lere ise genellikle ayak tabanı, avuç içinde likenifiye ve hipertrofik dermatozlarda ihtiyaç duyulur. Güçlü ve çok güçlü TKS’leri yüz, kasık ve aksillada tercih etmemek gerekir. Nadiren kullanıldığı lezyonlarda da kullanım süresi kısa tutulmalıdır. TKS’leri günde 2’den fazla uygulamak etkinliği arttırmaz. Sistemik emiliminden kaçınabilmek açısından bir hafta verilecek maksimum miktarı bilmek çok önemlidir. Bir haftada, çok güçlü ve güçlü TKS’ler maksimum 45-60 gram, orta ve düşük güçlü TKS’ler maksimum 100 gram verilebilir. Bunu sağlamak için parmak ucu ünitesi (puü) ve el kuralı terimleri kullanılabilir. Bir puü, yaklaşık 0.5 gram olup işaret parmağının ucundan distal interfalengeal eklem hizasına kadar tüpün ucuyla sürülen miktarı ifade eder. El kuralına göre ise lezyon bulunan alanı belirleyebiliriz. Bir el alanı vücut yüzeyinin yaklaşık %1’ine denktir. Elin bir tarafının tamamına sürmek için gerekli merhem miktarı; 0.5 puü ya da 0.25 gramdır.
GENEL KONTRENDİKASYONLAR Topikal kortikosteroidler enfeksiyonları teşvik edebilir. Bu nedenle çoğu cilt enfeksiyonlarında kontrendikedirler. Herpes, su çiçeği, molluskum gibi viral dermatozlar lokal kortikosteroid tedavisi altında alevlenebilir. Bakteriyel kökenli enfeksiyöz dermatozlar, örneğin impetigo,furunculosis, ektima, tüberküloz lupus, atipik mikobakteriyoz gibi vakalarda topikal kortikosteroidler kontrendikedir. Kandidal kökenli mikozların tedavisinde topikal kortikosteroidler kullanılmamalıdır. Dermatofitik kökenli mantar enfeksiyonlarının tedavilerinde ise nadir durumlarda lokal bir kortikosteroid ve bir antimikotik kombinasyonu etkili olabilir. YAN ETKİLER Hem genel hem de yerel yan etkiler; Kortikosteroid konsantrasyonu ve gücü, yardımcı madde, tedavi süresi ve cildin durumu, aynı zamanda tedavi edilen cilt durumunun yapısı, yeri ve yüzeyine bağlı olarak değişim gösterir. Kortikosteroidlerin bilinen genel yan etkilerinin yanında özellikle çocuklarda yoğun ve uzun süreli kullanıma bağlı aşağıdaki birçok yerel yan etki de ortaya çıkabilir. - cilt atrofisi, - telenjiektaziler, - purpura, - deri çatlağı, - perioral dermatit, - akneiform döküntüler, - gecikmiş iyileşme, - hipertrikoz, - süperenfeksiyon, - pigmentasyon bozuklukları, - alerjik reaksiyonlar, ani (kurdeşen) - gecikmiş (egzama). Yüz ve cilt kıvrımlarında atrofik değişikliklere diğer kısımlara göre daha fazla rastlanır. Kortikosteroidlerin geniş alanlara uygulanmasında, hasarlı veya atrofik ciltte, uzun süreli tedavi sırasında, kapalı pansuman tedavilerinde Cushing sendromu gibi şiddetli sistemik etkiler görülebilir. Özellikle bu etkiler yenidoğanlarda, çocuklarda ve karaciğer yetmezliği olan hastalarda daha sık görülür. ÖZEL ÖNLEMLER Güçlü ve çok fazla güçlü topikal kortikosteroidlerin uzun süreli kullanılmaması tavsiye edilir. Bazı kaynaklarda tedavi süresi en fazla 2 hafta ile sınırlandırılmıştır. İyileşme olmazsa tanıyı yeniden değerlendirmek gerekmektedir. Daha az etkili müstahzarlarla yapılan tedavilerde etki maksimum 4 haftada sonra ortaya çıkmaktadır. Özellikle küçük çocuklarda kortikosteroid dozunu azaltarak kesmek vücudun hormon dengesini sağlamak için faydalıdır. Bu yüzden yüksek dozda kortikosteroid kullananlarda tedavi aniden kesilmemelidir. Çocuk bezlerinin tıkayıcı bir bandaj görevi görebileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle kortikosteroid içeren ürünler kullanılırken çocuk bezi kullanımına dikkat edilmelidir. Kortikosteroidler deride lezyonların görünümünü değiştirebilir ve bu nedenle tanıyı zorlaştırır. Lezyonların enfeksiyonu durumunda, antibiyotik tedavisi başlatılmalıdır. Enfeksiyon yayılırsa topikal kortikosteroidler uygulaması durdurulmalıdır ve tedavide sistemik antibiyotik tedavisine geçilmelidir. Topikal kortikosteroid uygulamalarında zayıf kortikosteroidler hariç göz kapaklarında ve gözlere yakın mesafelerde kortikosteroid uygulamalarından kaçınılmalıdır. Kortikosteroidlerle tedavi nedensel bir tedavi olmadığı için, tedavi durdurulduğunda nüks mümkündür. Doz azaltarak kademeli uygulama ile bu tür nüks etkilerden kaçınabilir. GEBELİK VE EMZİRME İnsanlarda teratojenik etkiler gözlenmemesine rağmen, hamile kadınlarda geniş yüzeylerde uzun süre topikal kortikosteroidler uygulanması fetüs ve yenidoğanda adrenal yetmezliğe neden olabilir. Özellikle dozların maternal kullanımında güçlü veya çok güçlü müstahzarların hasarlı ciltlere uygulanması veya tıkayıcı bir pansuman eşliğinde uygulanmasından kaçınılmalıdır. Aynı önlemler emzirme döneminde de geçerlidir. Lokal uygulanan Kortikosteroidlerin anne sütüne geçişi kanıtlanmamıştır. Uzm. Ahmet Nezihi Pekcan
Devam edecek… Kaynak: 1. FORMULAIRE THERAPEUTIQUE MAGISTRAL Edition 2010
