Pandemi sürecinde el hijyeninin önemi bir kez daha açık bir şekilde ortaya çıktı. Özellikle sabun ve suyla ellerin düzenli olarak yıkanması, alkol bazlı el losyonları bu amaçla yoğun bir şekilde kullanılıyor. Alkolün kendisinin bir alerjik kontakt dermatit geliştirme riski bilinmemekle birlikte, içerisine eklenen diğer bileşikler nadir de olsa alerjik kontakt dermatite neden olabiliyor.

Elle temas yoluyla mikroorganizmaların taşınması, bulaşın azaltılması ve önlenmesi dünya çapında bir öncelik olarak kabul edilmelidir. El hijyenine uyumu artırmak, patojenleri geçişini, enfeksiyonların morbidite, mortalite ve tedavi maliyetlerini önemli ölçüde azaltır. Doğru bir el hijyeni uygulandığında enfeksiyonun geçişi % 24-31 oranında önlenebilir (1). Bununla birlikte el hijyeni için kullanılan ürünlere tekrar eden maruziyet, deride bazı yan etkilere ve dermatozlara neden olabilmektedir.

Medikal el temizleyici ürünlerin içinde en sık kullanılan kimyasal maddeler, biguanidler, amidinler, fenol ve deriveleri, kuarterner amonyum bileşikleri, okside edici ajanlar, alkoller, aldehidler, iyotlu bileşikler ve gümüş bileşikleridir (2).

COVID-19 pandemi sürecinde de el hijyeninin önemi bir kez daha açık bir şekilde ortaya çıkmıştır. Özellikle sabun ve suyla ellerin düzenli olarak yıkanması, alkol bazlı el losyonları bu amaçla yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Alkolün kendisinin bir alerjik kontakt dermatit geliştirme riski bilinmemekle birlikte, içerisine eklenen diğer bileşikler nadir de olsa alerjik kontakt dermatite neden olabilir. COVID-19 sürecinde el dezenfektanlarının antimikrobiyal aktiviteleri ve allerjenisiteleri Tablo 1’de görülmektedir (1).

Sık yıkama, sabun, sürfaktan, deterjan ve çözücülere maruz kalındığında yüzey lipidleri uzaklaşır, derideki keratin ve proteinler denatüre olur ve hücre membran yapısında değişiklikler meydana gelir. Böylece transepidermal su kaybıyla birlikte deri bariyeri ortadan kalkarak deri bütünlüğü bozulur. Bu aynı zamanda bir kısırdöngüdür ve transepidermal su kaybı deri bariyerinin daha da bozulmasına neden olur (3).

Başlangıçta yalnızca deride kurulukla sonuçlansa da sonrasında irritasyonun artışı ile irritan kontakt dermatitler gelişmektedir. Allerjik kontakt dermatitler de el dezenfeksiyonuna bağlı olarak gelişebilir. İrritasyonun artması ise allerjik kontakt dermatit gelişimini kolaylaştırmaktadır. Bazı risk faktörlerinin, el dezenfektanlarına bağlı kontakt dermatit gelişimini kolaylaştırdığı bilinmektedir.



Atopik bünye, erkek cinsiyet ve genç yaşta olmak risk faktörleri olarak kabul edilir ve egzama gelişimini kolaylaştırır. Özellikle sağlık çalışanları için uzun çalışma saatleri de ayrı bir risk faktörü olarak el egzaması gelişimini kolaylaştırmaktadır (4).

El egzamasının gelişmesi ikincil bazı hastalıkların da oluşmasına katkıda bulunur. Derideki keratin ve lipid bariyer mikroorganizmaların girişi için bir engel teşkil eder. Ama bariyer kaybedildiğinde oluşan fissürlerle birlikte, deri mikroorganizmalar için bir giriş kapısına da dönüşebilir. Deri bariyerinin bozulması, ortaya çıkan kserozis ve kontakt dermatit kliniğiyle birlikte ciddi bir pruritusla semptomatik olarak da kendini gösterebilir. Şiddetli kaşıntı, huzursuzluğa, iş kaybına ve yaşam kalitesinde bozulmaya neden olur (5).

El hijyeni uygulamaları sonrasında bir dermatoz ve komplikasyonlarının gelişmemesi için gereken en temel kural, her el yıkama sonrası ya da dezenfektan uygulamaları sonrasında deri bariyerini koruyucu ve onarıcı emolyentlerin düzenli olarak kullanılmasıdır.

(1) Rundle CW, et al. Hand hygiene during COVID-19: Recommendations from the American Contact Dermatitis Society. J Am Acad Dermatol. 2020 Jul 21:S0190-9622(20)32256-8. doi: 10.1016/j.jaad.2020.07.057. Online ahead of print.
(2) Rodriguez-Homs LG, et al. Allergens in medical hand skin cleansers. Dermatitis 2019; 30: 336-41.
(3) Beiu C, et al. Frequent Hand Washing for COVID-19 Prevention Can Cause Hand Dermatitis: Management Tips. Cureus. 2020 Apr 2;12(4):e7506. doi: 10.7759/cureus.7506.
(4) Araghi F, et al. Hand hygiene among health care workers during COVID-19 pandemic: Challenges and recommendations. Dermatitis 2020; 31: 233-7.
(5) Patruno C, et al. The role of occupational dermatology in the COVID-19 outbreak. Contact Dermatitis 2020; 83: 174-5.