Eczanelerimizde hazırladığımız majistral formüllerin fiyatlandırmasında ülkemizdeki tarihi sürece bakacak olur isek; ilk Osmanlı Resmi İlaç Tarifesi 30 yıl süren çalışma ve tartışmalar sonunda hazırlanmış, ancak ömrü ne yazık ki bir ay olmuştur.
Eczanede hazırlanan ilaçların fiyatını belirlemek için uyulacak yöntemi belirleyen ve bu şekilde ilaç fiyatları arasındaki farklılığı önlemek amacıyla hazırlanarak 1895 yılında yürürlüğe giren diğer bir mevzuat da ilaç tarifesidir. (Le Tarif des Pharmaciens)
Osmanlı Eczacılığı döneminde resmi bir fiyat tarifesi bulunmadığından eczacılar hazırladıkları ilaçların fiyatlarını geleneklere ve kişisel görüşlerine uyarak tespit ediyorlardı. Bu uygulama, aynı reçete için değişik eczanelerde farklı fiyatların istenmesine ve hatta pazarlık yönteminin uygulanmasına sebep oluyordu. Bir eczanenin 50 kuruş istediği bir reçeteye diğer bir eczanenin 20 kuruş, bir üçüncüsünün ise 31 kuruş istemesi halkın eczacılardan şüphe etmesine yol açıyordu.
Eczacılar; resmi bir fiyat listesinin uygulamaya konmasının çalışmalarını kolaylaştıracağı, mali durumlarını kuvvetlendireceği, haksız rekabeti önleyeceği ve halk arasındaki saygınlıklarının artacağı fikrini savunuyorlardı. Bu yönde oluşan kuvvetli istekler ve yapılan uzun çalışmalar sonucunda Meclis-i Tıbbiye-i Mülkiye (Conseil des Affaires Medicales Civiles) ve eczacı temsilcileri tarafından oluşturulan özel bir komisyonun hazırladığı "ilaç tarifesi" Mayıs 1895 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu tarife uyarınca ilaç fiyatının tespitinde ilaç hazırlanması için kullanılan maddeler üzerinden belirli bir kâr alma yerine, eczacının meslek (sanat-bilim) hakkından karşılanması ilkesi esas alınmıştır.
Tarifenin uygulanmaya başlamasından kısa bir süre sonra, halk, gazeteler ve bazı eczacılar yeni tarifeye göre hesaplanan ilaç fiyatlarının çok yüksek olduğu konusunda ağır şikayetlere başlamışlardır. Bunun üzerine hükümet ilaç tarifesinin uygulanmasını durdurmuş ve tarifenin kurulacak özel bir komisyon tarafından gözden geçirilerek gerekli düzeltmelerin yapılmasına karar vermiştir. Bu şekilde 30 yıl süren çalışma ve tartışmalar sonunda hazırlanan ilk Osmanlı Resmi İlaç Tarifesi’nin ömrü ne yazık ki ancak bir ay olmuştur. (Kaynak: Dr. Mahmut Tokaç “Kırmızı Çizgi”)
Günümüzde ise Avrupa’da değişik fiyatlandırma yöntemleri uygulanan majistral formül hesaplamalarında Belçika’dan örnek verecek olur isek; Belçika’da Nisan 2014 itibariyle majistral preparatlara ilişkin yapılan reform yürürlüğe girmiş, bu yeni düzenlemede sadece majistral preparatlara ilişkin olarak yeni fiyatlar ve yeni meslek hakkı ücretleri getirilmiştir. Buna göre, majistral ürünler preparatın tipi, harcanan zaman, madde ve malzemeleri içeren "herşey dahil” bir yönteme göre ücretlendirilmektedir. Yeni düzenleme kapsamında bütün majistral preparatlar, harcanan zamana göre her biri farklı bir ücretlendirmeye tekabül eden 3 farklı kategoriye ayrılmış durumdadır.
Ülkemizde ise: TEB’nin çalışmaları neticesinde Maliye Bakanlığının 23 Mart 2011 tarihli Bakanlık onayı ile “Madde.14: tarife ve eki cetvellerde yazılı bedeller her yıl başında Maliye Bakanlığınca yayımlanan yeniden değerleme oranları eklenerek yeniden yayımlanır” hükmü ile, yeniden değerleme konusunda yaşanan sıkıntı aşılmış ve majistral tarifenin her yıl güncellenmesi teminat altına alınmıştır.
Ancak; TEB tarafından hazırlanan, halen yürürlükte bulunan ve eczanelerde üretilen majistral ürünlerin fiyatlandırılmasında kullanılan ‘’majistral tarife için bu tarihten sonra yapılacak olan düzenlemelerin 213 Sayılı Vergi Usul Kanununa göre her yıl Maliye Bakanlığınca yayımlanan Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile belirlenen yeniden değerleme oranları uygulanarak güncellenmesi ve bu doğrultuda yeni bir "Olur"a gerek kalmaksızın İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanması uygun bulunmuştur." denilmesine rağmen ne yazık ki 2015 tarihinden bu güne kadar majistral tarife bir türlü güncellenememiş; majistral tarifenin gerek içerik bakımından gerekse eczacının emeğinin karşılığını verememesi, yine tarifede yer alan produi fiyatlarının tedarikçi firmaların eczanelere fatura ettiği rakamların çok altında kalması nedenleriyle majistral tarifenin bir an önce yeniden düzenlenmesine acilen ihtiyaç duyulmaktadır. 2015 yılında Marmara Pharmaceutical Journal’da yer alan bir araştırma makalesinde eczacıların %63’ü majistral ilaç hazırlamanın getirisinin olmaması nedeniyle reçeteleri hazırlamadan kaçındıkları konusunda bir tespit yapıldığı görülmektedir.
Majistral tarifenin sadece fiyat değil içerek açısından da düzenlemesi gerekmektedir. Yapılacak düzenlemelerde majistral tarifenin içerik bakımından günümüzün modern majistral formülerini karşılayabilecek produi zenginliğine kavuşturulmasını, tedavi değerini kaybetmiş produilerden arındırılması, tarifede hammaddelerin sadece ağırlık değil hacim cinsinden de fiyatlandırılması gerektiği, Sosyal Güvenlik Kurumunun geri ödemesinde eczacılarla ilgili yaşanan sorunların giderilmesi için Majistral SUT’nin hayata geçirilmesi, tarifeden kaldırılan supozituvar yapımının ilave edilmesi ve sterilizasyon gibi ayrıntıların tekrar gözden geçirilmesi ihtiyacı doğmuştur.
Eczacılık eğitimini en üst düzeyde gerçekleştiren gelişmiş ülkelerin eczacıları, eczane eczacılarının işyerlerindeki ilaç hazırlamaya yabancılaşma konusundaki gerilemelerini durdurmak amacıyla ilk çalışmalarını 1986 yılında başlattıkları bilinmektedir. Aynı girişim bizim ülkemizde de aynı yılın ekim ayında TEB tarafından "Eczanelerde İlaç Üretimi" başlığı altında gündeme getirilip birtakım çalışmalar yapılsa da ne yazık ki günümüze kadar anlamlı bir gelişme kaydedilememiştir. Bugün bu süreci kaldığı yerden başlatmak eczacılık mesleğinin bugünü ve geleceği için bir zorunluluktur.
Eczaneleri sadece hastaya ilaç temininde lojistik nokta olmaktan çıkartan, üretken, ilaç imal eden eczacı kavramını yeniden oluşturarak toplumda eczacı saygınlığını artıran majistral olgusunu yeniden yaratmak zorundayız.
Yaşadığımız süreçte Covid 19 pandemisinin ilk günlerinde eczacıların laboratuvarlarında üretmiş oldukları el dezenfektanları majistral üretimin halk sağlığı açısından önemini bir kez daha ortaya koymuştur.
Toplumda çeşitli nedenlerden kaynaklı bulunamayan yetim ilaçların yapımında önem arzeden ve eczacılık sanatının gelişmesine katkı sağlayan, majistral üretimin yapılabilirliğini artırmak adına eczacının meslek hakkının karşılığını alabileceği fiyatlandırmayı, tarifenin içerik açısından güncellenmesini, ivedilikle talep etmekteyiz.
Özetlemek gerekirse, ilgililere Majistral preparatlar için başta tarifenin içerik ve fiyatlandırması olmak üzere acil reform çağrısı yapıyor ve bu sürece Majistral Eczacıları Derneği olarak katkı vermeye hazır olduğumuzu bildiriyoruz.
Majistral Eczacıları Derneği Yönetim Kurulu Adına Genel Başkan Uzm. Ecz. Ahmet Nezihi Pekcan
