Adet döneminin yaklaşması ile ortaya çıkan bazı duygusal ve fiziksel değişiklikler bayanların büyük bir kısmının (%80 civarında) günlük hayatını olumsuz etkiler. Kişisel olarak belirgin farklılıklarla seyreden bu davranış değişiklikleri, gerginlik gibi belirtiler aile-arkadaş ilişkileri ve iş performansını da etkilemektedir. Ancak bu şikayetlerin çok az bir kısmının “adet öncesi sendromu” ya da ”premenstrual sendrom”(PMS) olarak adlandırılabileceği ifade edilmektedir.
Geç-luteal fazda (ovülasyon sonrası; adetten 7 gün öncesi) görülen PMS sorununun en şiddeti görüldüğü yaşlar 20’ler ile 30’lu yaşların ortalarıdır. Ancak uzmanlar PMS’nin etiyopatojenezi, spesifik bulguları, biyolojik belirteçleri ya da teşhisinde yararlanılabilecek laboratuvar testleri hakkında henüz net bir görüş ortaya koyamamışlardır. PMS şikâyetlerinin tümü üzerinde etkili olabilecek tek bir ilaç bilinmediğinden, birçok kadın sorunun çözümünde yardımcı olabilecek tamamlayıcı uygulamalardan destek almaya çalışmaktadır.
Bu konuda aromaterapi kolay uygulanabilen ve bilinçli uygulandığında risk taşımayan güvenilir ve etkin seçenekler sunmaktadır. Lavanta yağı (Lavandula angustifolia) sinir sistemi üzerinde yatıştırıcı, rahatlatıcı özellikleri bilinen ve aromaterapide klinik olarak yaygın bir şekilde uygulanan bir uçucu yağdır. Jinekolojide birçok şikâyetlerin hafifletilmesinde, kadının bu olumsuz etkenlere karşı direnme gücünü artırmak üzere klinik olarak başarı ile uygulandığı bildirilmektedir:
Hamilelik süresince kısa süreli koklandığında davranış durumunun dengelenmesinde; doğum sırasında doğum sancısı; postpartum dönemde anksiyete ve depresyonlarda; sezaryen ameliyatı sonrası ağrı; adet döneminde kadınlarda dismenorede; orta yaşta kadınlarda uyku sorunları; menopoz döneminde sıcak basması, eklem ağrısı, kas ağrısı, depresyon gibi klimaterik semptomlar vd. Lavanta yağının jinekolojide bu kadar geniş bir uygulama alanında kullanıldığı bilinmesine karşılık PMS şikâyetleri üzerinde etkili olup olamayacağı konusu bilimsel olarak incelenmediği görülmektedir. Yeni yayımlanan bir çalışmada lavanta yağının PMS ‘nin psiko-duygusal şikâyetleri üzerinde etkili olup olmayacağı konusunda yapılan bir küçük ölçekli randomize ve çapraz-döngülü klinik çalışmanın sonuçları açıklanıyor.
Genel olarak şimdiye kadar yürütülen etkinlik çalışmalarında lavanta yağı içerisindeki (R)-(-) linalool’ün siklik adenozin monofosfat (cAMP) aktiviteyi ve glutamat bağlama kapasitesini inhibe ederek sedatif etki gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu bakımdan uygun bileşime sahip lavanta yağının PMS şikâyetleri üzerinde de etkili olması uzak bir ihtimal gibi görünmemektedir.
Araştırma 20’li yaşlarda üniversite öğrencisi onyedi gönüllü üzerinde yürütülmüş. Çalışmaya alınacak gönüllüler iki adet dönemi öncesi ve sonrasında yapılan biyokimyasal analiz, sorgulama ve klinik muayene sonucu dikkatle seçilmiş. Bileşimi bilinen lavanta yağı [linalil asetat (%37,18), linalool (%36,83), trans-beta-osimen (%4,25), beta-karyofilen (%3,55)] ya da kontrol olarak su bir nebülizör yardımıyla standart bir protokol ile 10 dakika süre ile uygulanmış. Sonuçlar istirahat halindeki gönüllülerde uygulamadan önce ve sonra belirli aralıklarla alınan elektrokardiyogram (EKG) grafileri kullanılarak yapılan “kalp hızı değişkeni” analizi (HRV) sonuçları ve gönüllülerden alınan anketlerin (POMS) sonuçları değerlendirilerek yorumlanmış.
Sonuç olarak kısa süreli lavanta yağı koklanması ile parasempatik sinir sistemi aktivitesinin düzenlenerek PMS duygusal şikâyetlerin kısmen hafifletilebileceği bildirilmektedir. Çalışmada gönüllü sayısının az olması nedeniyle daha kapsamlı ve uzun süreli çalışmaların sonuçları daha net bir bilgi sağlayabilecektir. Lavanta yağının güvenilir olması, vücutta birikmemesi nedeniyle sadece PMS ve diğer sorunlarda değil, günlük stresin olumsuz etkilerinin giderilmesi için yanı başınızda bulundurulmasını öneririm.
Bu arada lavanta yağının bileşiminin doğru olması beklenen etkilerin gözlenebilmesi bakımından son derece önemli. (R)-(-) Linaloolün santral sisnir sistemi üzerindeki bu etkisinin optik izomeri olan (S)-(+) linalool için söz konusu olmadığı görülmektedir. Piyasada sentezle elde edilen linalool izomerlerinin alkol ya da sabit yağ içerisinde çözündürülmesi ile hazırlanan düşük kalitede lavanta yağları ucuz fiyat ile pazarlanıyor.
