Değerli meslektaşlarım bu hafta keratolitik amaçla (kalınlaşmış deri bölgesini soyucu etki) Fransa’da reçete edilen bir formülü inceleyeceğiz. Epidermisin boynuzsu tabakasının ayrılmasını veya dökülmesini sağlayan maddelere keratolitik maddeler veya keratoliz yapan maddeler denmektedir.

Formül:
Rp.
Salisilik asit 6.00 g
Rezorsinol 6.00 g
Lanolin 5.00 g
Vazelin 5.00 g

Formülde yer alan maddeler:

Salisilik asit- Acidum salicylicum- Salicylsäure- Acide salicylique;
Beyaz billurlardır. 500 k.su, 15 k. kaynar su, 27 k. alkol (%99), 2 k. eter, 80 k. zeytinyağı, 100 k. gliserin ve 55 k. kloroformda çözünür. Salisilik asit deskuamasyonu hızlandırır. Hafif fungusid etki gösterir. Salisilik asit, C6H4(OH)CO2H kimyasal formüllü bir beta hidroksi asittir (BHA). Renksiz, kristal yapıdaki bu organik asit genellikle bitkisel hormon olarak adlandırılır. Salisin metabolizmasının bir ürünüdür. Aspirin olarak bilinen asetil salisilik asitle benzer kimyasal özellikler taşır. Tinea barbae, tinea capitis, tinea cruris gibi fungus türleri tedavisinde kullanılmaktadır. Yeterince güçlü, analjezik ve antipiretik, nadiren antiseptik etkisi nedeniyle formüllerde yer almakta ve romatizmaya karşı uygulamalarda bir analjezik olarak haricen kullanılır. Mikotik egzama karşı kostik etkisi nedeniyle tercih edilir. Dermatolojide çoğu zaman salisilik asit ile laktik asit kombine halde siğil ve nasırların tedavisinde kullanılır. Salisilik asit ve laktik asit'in siğil tedavisindeki etki mekanizması tam olarak bilinmemektedir. Siğil virüsü ile enfekte olmuş epidermis hücrelerinin keratolitik etkileri sonucu mekanik olarak uzaklaştırılmasına bağlı olduğu düşünülmektedir. Nasırlara karşı da keratolitik aktiviteleri ile etkili olurlar. Tonsillit tedavisinde gargara olarak kullanılır. Bira, şarap, et vb. gıdalarda fermantasyona karşı 0,50 % dozunda kullanılmaktadır.

Rezorsinol- Dibromsalicylii- Resorcine- Dioksibenzol- Rezorsin;
Beyaz kristal bir madde olup, karekteristik bir kokusu vardır. Rengi hava ve ışık etkisiyle kırmızıya dönüşür. Yakıcı bir tadı vardır. 1 k. Su ve 1 k. alkolde, ayrıca eter, gliserin ve benzende çözünürken kloroformda çözünmez. Asetanilid, kafur, kloralhidrat, mentol ve fenol ile geçimsizdir. Günümüzde rezorsin haricen antiseptik ve dezenfektan olarak kullanılmaktadır. Haricen (pomat % 10-20, solüsyon %0,1) psoriazis, akne, sebore, ekzema ve diğer deri hastalıklarında kullanılır. Çok geniş satıhlara tatbikten kaçınılmalıdır. M.D. 0,50-1,5 g. dır.

Lanolin- Yün yağı- Adeps lanae- Wool fat- Lanolin anhydrous:
Lanolin bir pomat sıvağıdır. Topikal farmasötik formülasyonlarda ve kozmetik ürünlerde yaygın olarak kullanılır. Su/yağ tipindeki krem ve pomatların hazırlanmasında kullanılır. Uygun bitkisel yağlarla yada vazelin ile karıştırıldığında deriden penetre olan yumuşatıcı özellikte kremler elde edilir. Bu özelliğinden dolayı ilaçların absorpsiyonunu kolaylaştırır. Lanolin ağırlığının yaklaşık iki katı su ile faz ayrımı olmaksızın karışır ve stabil emülsiyonlar elde edilir. Lanolin koyun (Ovis aries, bovidae) yününden elde edilen saflaştırılmış mumsu bir maddedir. Çoğunlukla kolesterol, lanosterol ve yağ alkollerinin yağ asidi esterlerinden meydana gelir. En önemli özelliği %30 oranına su absorblama yeteneğine sahip olmasıdır. Karakteristik kokulu, soluk sarı renkte yağlı bir maddedir. Eridiğinde berrak ya da hemen hemen berrak sarı renkte bir sıvı haline dönüşür. Amerikan Farmakopesi (USP)'ye göre erime derecesi 38-44°C arasındadır. USP, 200 ppm'e kadar uygun bir antioksidan içermesine izin verir. Lanolin'in 10 g'ı en az 20 ml su tutmalıdır. Suda pratik olarak çözünmez; soğuk alkolde az, kaynar alkolde çok çözünür. Benzen, kloroform, eter ve petrol eterinde kolayca çözünür. Saklanması sırasında yavaş bir şekilde oto oksidasyona uğrayabilir. Bunun önüne geçmek üzere içeriğine butil hidroksitoluen (BHT) ilavesine izin verilir. Uzun süreli ısıtılması halinde rengi kararır ve hoş olmayan bir koku oluşabilir.

Vazelin- Beyaz petrolatum- Beyaz vazelin- Ofisinal vazelin- Paraffin, soft, white [BP; P.Cx.79]- Petrolatum, white [NF; USP]- Vaselin, weisses [PH; Ph.Eur.];
Vazelin cilt tahrişlerinin tedavisi ve cilt bakımı için kullanılır. Özel işlemden geçirilen vazelin içeren preparatları yara bakımı ve yara pansumanı için de kullanılmaktadır. Vazelin deriyi yumuşatarak rahatlatıcı etki gösteren, yüzeyinin düzgünleşmesini sağlayan, kuruma yada pullanmaya neden olan bozukluklara karşı etkili yağlı bir maddedir. Cilt üzerinde nemlendirici etki gösterir. Böylece cildin canlanmasına yardımcı olur. Vazelin (beyaz yumuşak parafin) yumuşak sarı parafin'in beyazlatılmasıyla elde edilir. Amerikan Farmakopesi (USP)'ye göre bileşimine uygun bir stabilizan katılabilir. Vazelin yumuşatıcı özellikte bir merhem sıvağı olarak topikal farmasötik preparatların bileşimine girer. Deriden kolayca absorbe olmaz. Krem, transdermal preparatlar ve kozmetik ürünlerde de kullanılır. Topikal kullanımına bağlı aşırı duyarlık reaksiyonları bildirilmiştir. Taşıdığı polisiklik aromatik hidrokarbon safsızlıkları allerjik reaksiyonlara neden olabilir. Bu safsızlıkların miktarı vazelin'in kaynağına ve saflaştırma derecesine bağlıdır. Beyaz vazelin'in neden olduğu aşırı duyarlık reaksiyonları sarı vazelin'e göre daha azdır. Bu nedenle kozmetik ürünler ve farmasötik preparatlarda beyaz vazelin tercih edilir.

Sarı vazelin petrolden elde edilir. CnH2n+2 genel formülüne sahip yarı katı doymuş hidrokarbonların saflaştırılmış bir karışımıdır. Sarı vazelin, soluk sarı ya da sarı renkte, yarı şeffaf, yumuşak kıvamlı bir kitledir. Kokusuz ve tatsızdır. Aseton, alkol, gliserin ve suda pratik olarak çözünmez; benzen, karbon disülfit, kloroform, eter, heksan ve çok sayıda sabit ve uçucu yağda çözünür. Amerikan Farmakopesi (USP) bileşimine uygun bir stabilizatör ilavesine izin verir. İyi kapatılmış kaplarda kuru ve serin bir yerde saklanmalıdır. Işıktan korunmalıdır. Vazelin oldukça stabil bir maddedir. Ancak taşıdığı çok az miktarlardaki safsızlıklar nedeniyle stabilite sorunlarına neden olabilir. Bu safsızlıklar ışık etkisiyle renk değişimine neden olacak şekilde oksitlenebilir. Bunun sonucu istenmeyen kokular meydana gelebilir. Butil hidroksianisol, butil hidroksitoluen ya da alfa tokoferol gibi bir antioksidan ilavesiyle bu tür oksidasyonlar engelllenebilir. Bütünüyle akıcı hale getirmek üzere gereken sıcaklığın (yaklaşık 70°C) üzerinde uzun süre ısıtılmamalıdır.

Formülün hazırlanması:
Rezorsinol ve salisilik asit arasında doğrudan temasta renk değişimine neden olan bir geçimsizlik vardır. Bu geçimsizliği önlemek için, rezorsinolü çözmek için birkaç gram su eklemek ve diğer taraftan bir havan içerisinde salisilik asidi vazelin ile ezmek gerekir.
Bir beherde rezorsinolü 5 g suda çözün. Bir havan içerisinde salisilik asit ile hafif ısıtılarak yumuşatılan vazelin homojen bir karışım haline gelene kadar ezilir. Karışıma yine hafif ısıtılarak yumuşatılmış lanolin ilave edilerek karıştırılır. Son olarak su içerisinde çözündürülen rezorsinol çözeltisi azar azar karışıma ilave edilerek formül sonlandırılır.

İyi bir hafta dileğiyle…

Kaynaklar:
1- Cahiers du préparateur en pharmacie
Travaux pratiques de préparation et de conditionnement des médicaments
Jean-Marie FONTENEAU Philippe KLUSIEWICZ
2- Rx MediaPharma®2019 İnteraktif İlaç Bilgi Kaynağı