Değerli Meslektaşlarım, bu hafta Dermatolojide en çok rastlanılan hastalıklardan olan sedef ve mantar enfeksiyonlarının tedavisinde kullanılan iki etken maddenin yer aldığı formüllerden örnekleri beraberce inceleyeceğiz.

Formüllere geçmeden önce bir antifungal olan klotrimazol ve güçlü bir kortizon olan klobetasol ile ilgili kısa bilgiler verelim.

Klotrimazol; geniş spektrumlu antimikotik etkinliği olan bir imidazol türevidir. Klotrimazol, mantarlara karşı ergosterol sentezini inhibe ederek etki gösterir. Ergosterol sentezinin inhibisyonu, sitoplazmik membranın yapısal ve fonksiyonel olarak bozulmasına yol açar.
Klotrimazol dermatofitler, mayalar, küfler, vb.ne karşı in vitro ve in vivo olarak geniş spektrumlu antimikotik etkiye sahiptir. Bu tip enfeksiyonlara örnek olarak ayak ve ellerdeki mikozlar (Atlet ayağı, Tinea manuum), paronychia'lar, deri ve derinin kat yerlerindeki mikozlar (Tinea corporis, Tinea cruris), derinin süperfisyel kandidozları (Candida balanitis, Candida vulvitis), Pityriasis versicolor, erythrasma ve yukarıda adı geçen patojenlere bağlı olarak gelişen seboreik dermatit sayılabilir. Klotrimazol hassas bakterilerle süper enfeksiyon sonucu enfekte olan deri hastalıklarında da kullanılır.

Klotrimazol, antimikotik etkisinin yanı sıra, Trichomonas vaginalis, gram-pozitif mikroorganizmalar (Streptokoklar / Stafilokoklar) ve gram-negatif mikroorganizmalara (Bakteroides / Gardnerella vaginalis) karşı da etkilidir. Klotrimazol beyazdan açık sarıya değişen renkte bir tozdur. İngiliz Farmakopesi (BP)'ye göre çözünür lükleri: Pratik olarak suda çözünmez; alkol ve metilen klorürde çözünür; eterde hafifçe çözünür. Amerikan Farmakopesi (USP)'ye göre çözünürlükleri: Pratik olarak suda çözünmez; aseton, alkol, kloroform ve metil alkolde serbestçe çözünür.

Klobetazol; topikal olarak uygulanan, sentetik florlu bir kortikosteroiddir. Kortikosteroide cevap veren orta ve şiddetli dermatozların ve psöriyazisin neden olduğu enflamatuvar ve prüritik belirtilerin tedavisinde kullanılır. Klobetazol en güçlü topikal kortikosteroiddir ve sadece kısa süreli tedavide kullanılır. Tüm topikal kortikosteroidler gibi klobetazol de antienflamatuvar, antiprüritik ve vazokonstriktör etki gösterirler. Alerjik durumların tedavisinde, alerjik cevapla ilgili mast hücreleri ve eozinofiller gibi bazı hücre tiplerinin alerjik cevaplarını azaltırlar. Güçlü topikal kortikosteroidler uzun süreli kullanıldıklarında doku atrofisi ve kollajen oluşumundaki azalma nedeniyle epidermisin incelmesine neden olabilirler. Bunlar uzun süre yeterli miktarda kullanıldıklarında sistemik olarak absorbe olabilirler. Bu nedenle çok güçlü bir topikal kortikosteroid olan klobetazol sistemik absorbsiyona uğrayarak sistemik glukokortikoidlere özgü farmakolojik etkiler gösterebilir. Klobetazol topikal olarak krem, jel, pomat veya topikal solüsyon olarak uygulanır. Klobetazol propiyonat krem-beyaz renkte kristal yapıda bir tozdur. Pratik olarak suda çözünmez; alkolde az çözünür; aseton, dimetilsülfoksid, kloroform, metil alkol ve dioksanda çözünür; eterde hafifçe çözünür.

Sırbistan Milli Formülerinde fungal cilt enfeksiyonlarında kullanılan bir formül;
Klortimazol solüsyon %1
Formül:
Rp.
Klotrimazol 1 g
Ethanol %96 50 g
Propilen glikol 10 g
Distile su q.s. ad. 100 g

Formülün hazırlanması:
Klotrimazol etanolde karıştırılarak çözündürülür. Propilen glikol ve distile su eklenerek çözelti süzgeç kağıdından süzülür. Sıkı kapaklı damlalıklı anber renkli cam şişe veya plastik şişelerde 250 C nin altındaki sıcaklıkta ışıktan korunarak saklanmalıdır. Derinin antifungal enfeksiyonlarında kullanılır. İspanya Dermatoloji Derneğinin resmi yayın organı ACTAS’da yer alan seboreik dermatit tedavisinde kullanılan bir formülü inceleyecek olur isek;



Rp.
Klotrimazol %1
Hidrokortizon %1
Krem jel csp 40 g

Yüz derisinde cildi nemlendiren (örneğin rosacea, seboreik dermatit ve perioral dermatit), gibi hastalıkların tedavisinde krem jeller taşıyıcı emülsiyonlardır. Kortikosteroidler, antibiyotikler, kalsinörin inhibitörleri ve diğer birçok ilaç bu taşıyıcılar için uygun etken maddelerdir. Ciltte daha az yağlı hissi verdikleri için kozmetik açıdan uygun taşıyıcıdırlar.

Yine İspanya Dermatoloji Derneğinin resmi yayın organı ACTAS’da yer alan Tırnakta ve saçlı deride sedef ve mantar tedavisinde kullanılan diğer formüller;



Tırnakta sedef tedavisinde kullanılan bir formül;
Rp.
Klobetasol 8%
Salisilik asit 3%
Tırnak cilası csp 20 ml

Tırnak cilaları polimer yapısında uçucu bir bileşene sahip güçlü çözücü özelliğine sahip alkol içeren bazlardır. Önemli konsantrasyonlarda aktif bileşen içerebilir. Çözücü buharlaşırken aktif konsantrasyonun yüksek olduğu bir film tabakası tırnakta kalır. Ardışık uygulamalar tırnak yatağında ve tırnak matriskinde uygun tedavi konsantrasyonları oluşturabilir. Antifungal tırnak cilaları, onikomikoz, sedef, liken planus ve benzeri diğer durumları tedavi etmek için uyarlanmıştır.

Tırnak mantarı tedavisinde kullanılan bir formül;
Rp.
Klotrimazol 6%
Tırnak cilası csp 20 ml

Saçlı deri sedefinde kullanılan bir formül;
Rp.
Klobetasol 0,05%
Klotrimazol 1%
Salisilik asit 3%
Saç yağı csp 100 ml

Saç yağlarının tedavide üstünlükleri kanıtlanmıştır. Bu ürünler yüksek kaliteli kozmetik lipidleri ve uçucu silikonları içeren geleneksel yağlı bazlar olup, uygulamadan birkaç dakika içinde deriye penetre olarak saçlı deride yağlı görünüm kaybolur. Ancak saçlı deride bu yağların bir dezavantajı olarak bazı aktif bileşenlerin içlerinde çözülemediğini unutmamalıyız.

Kulak kanalı ekzamasında kullanılan bir formül;
Rp.
Tacrolimus 0,03%
Klotrimazol 1%
Kulak yağı csp 40 ml

Yağlar kulağa ilaç uygulamalarında kulağın iç kısımlarına ulaşmakta emülsiyonlardan daha etkilidir.

Sedef tedavisinde kullanılan diğer formüller;



Tırnakta sedef tedavisinde kullanılan formül;
Rp.
Klobetasol propionat 8%
Klotrimazol 2%
Tırnak cilası csp. 10 ml

Saçlı deri sedef tedavisinde kullanılan formül;
Rp.
Klobetasol propionat 0,05%
Betametazon valerat 0,1%
Klotrimazol 1%
Salisilik asit 2%
Saç yağı csp. 100 ml

Dış kulak kanalı sedef tedavisinde kullanılan formül;
Rp.
Betametazon valerat 0,1%
Klotrimazol 1%
İhtiyol 1%
Kulak yağı csp. 20 ml

Son olarak Akne ve seboreik dermatitin birlikte seyrettiği hastalıkta Klotrimazol içeren formül;



Rp.
Eritromisin 2%
Klotrimazol 1%
Beeler bazı kremi csp. 50 g

Kaynak:
1- Farmaceutsko Društvo Srbije 2008 (Sırbistan Eczacıları Birliği 2008)
2- ACTOS (Actas Dermosifiliogr. 2013;104(9):738---756)
3- RxMediaPharma®2019 İnteraktif İlaç Bilgi Kaynağı

İyi bir hafta dileğiyle…