Uyuz (Sarcoptes scabiei/Skabiyes)

Uyuz, Sarcoptes scabiei var. hominis adı verilen, gözle görülmeyen, insana özgü bir ektoparazitin sebep olduğu, sivilce benzeri küçük eritamatöz papüler cilt lezyonları ve yoğun kaşıntı ile kendini gösteren bir cilt hastalığıdır. Uyuz akarı, bulaş sonrasında derinin üst katmanlarında tüneller açarak yerleşir. İlk defa uyuza yakalanan kişilerde, yaklaşık 4-6 hafta içerisinde; daha önce enfekte olmuş kişilerde ise 1-4 gün içerisinde bu tünellere bırakılan yumurta ve dışkı proteinlerine karşı allerjik reaksiyonlar gelişir ve uyuz semptomları görülmeye başlanır. Kaşıntılar özellikle geceleri ve sıcakla birlikte artış gösterir. Genellikle el ve ayak parmak araları, bilekler, koltuk altları, bel çevresi, dirseklerin iç tarafı, kasık bölgesi, meme başları; özellikle çocuklarda avuç içleri, ayak tabanları ve bazen kafa derisi başta olmak üzere vücutta çok çeşitli bölgelerde şiddetli kaşıntılar ve döküntüler, veziküller ve nadiren büller görülür. Uyuz etkeninin içinde yaşadığı gri-beyaz renkli tüneller en spesifik semptomlarındandır.

Yaş, cinsiyet, ve ırk ayırt etmeksizin tüm dünyada yaygın olarak görülmekte olan uyuz hastalığı özellikle kalabalık ortamlarda hızla yayılarak salgınlara yol açabilmektedir. Sosyoekonomik düzeyi daha düşük bölgelerde görülme sıklığı artmakla beraber her coğrafyadan ve her kesimden insanı etkileyebilir. Afetler sırasında da meydana gelen koşullar ve hijyen sorunları sebebiyle, uyuz salgınları görülebilmektedir. Oldukça bulaşıcı olan uyuz akarı, genellikle hasta kişiyle doğrudan, ciltten cilde temas yoluyla yayılır. Genellikle el sıkışmak gibi kısa temaslarla değil en az 15-20 dk süren uzun süreli temaslarla bulaşır ancak salgınlar sırasında önlem olarak temastan kaçınılmalıdır. Aile üyeleri ve cinsel partnerler arasında yayılımı oldukça hızlıdır. Havlu, kıyafet, çarşaf gibi kişisel eşyaların ortak kullanımı bulaş riskini arttırır. Kişi henüz hastalık belirtilerini göstermiyor olsa bile, uyuz etkenini taşıyorsa bulaştırıcı olabilir. Bu nedenle kişisel hijyene dikkat edilmeli, kişisel eşyalar ortak kullanılmamalı ve hastalık şüphesi taşıyan kişilerle cilt temasından kaçınılmalıdır. Uyuz tanısı alan kişilerin yaşadığı alanlar iyice temizlenmeli ve elektrikli süpürge ile süpürülmelidir.

Hastalığın tedavisi için, hasta ile aynı yaşam alanını paylaşan kişilerin de belirti gösterip göstermediklerine bakılmaksızın tedavi alması önemlidir. Tedavide ilk tercih edilecek ilaç %5 permetrin kremdir. Uygulanmadan önce sıcak su ile kese-lif kullanılarak banyo yapılması kremin etkinliğini arttıracaktır. İlaç sadece kaşıntı olan bölgelere değil; mutlaka, tüm vücuda dikkatlice sürülmeli ve hekimin önerisi doğrultusunda vücutta 12-24 saat süresince kalmalıdır. Bu süre boyunca yapılan el yıkamalarının sonrasında her seferinde ellere tekrar ilaç uygulaması yapılmalıdır. Önerilen sürenin sonunda ilaç, banyo yapılarak vücuttan uzaklaştırılmalıdır. Bu işlemin genellikle 1 hafta sonra tekrar edilmesi tercih edilir. Uygulama sonrası temiz kıyafetler giyilmeli ve son bir hafta içerisinde kullanılan kıyafet ve havlu, çarşaf gibi eşyalar en az 60 °C’ de yıkanmalı ve ütülenmelidir. Ancak böyle bir imkan olmayan durumlarda, belirtilen eşyaların kişilerle teması kesilmeli ve bu eşyalar ağzı kapalı plastik poşetlerde en az 72 saat süresince bekletilmelidir. Topikal tedavinin mümkün olmadığı olağanüstü durumlarda sadece hekim gözetiminde oral ivermektin tedavisi uygulanabilir; ancak özellikle gebelerde/ emzirenlerde ve 15 kg’ın altındaki çocuklarda ivermektin kullanımı önerilmez. İvermektin 200 µg/kg dozunda oral tek doz kullanılabilir. Hekim tarafından gerekli görülürse 2 haftalık aralıklarla 2-3 doz uygulanabilmektedir. Tedavinin sonlanmasının ardından, tedavi başarılı olsa bile kaşıntıların 2-4 hafta kadar devam edebileceği unutulmamalı ve hastalar bu konuda mutlaka bilgilendirilmelidir.

Kaynaklar
1. Niode, N.J.; Adji, A.; Gazpers, S.; Kandou, R.T.; Pandaleke, H.; Trisnowati, D.M.; Tumbelaka, C.; Donata, E.; Djaafara, F.N.; Kusuma, H.I.; et al. Crusted Scabies, a Neglected Tropical Disease: Case Series and Literature Review. Infect. Dis. Rep. 2022, 14, 479–491.
2. Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, Uyuz Hakkında Bilgi Notu, https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/zoonotikvektorel-ekoparaziter/uyuz.html (27.02.2023 tarihinde ulaşılmıştır).
3. Dünya Sağlık Örgütü Bilgi Notları/Uyuz. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/scabies, 16.08.2020 (27.02.2023 tarihinde ulaşılmıştır).
4. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) Laboratory Idenification of Parasites of Public Health Concern. Page last reviewed: March 28, 2018 https://www.cdc.gov/dpdx/scabies/index.html (27.02.2023 tarihinde ulaşılmıştır).
5. Ulusal Sağlık Hizmeti (NHS), Scabies, https://www.nhs.uk/conditions/scabies/ Sayfa son güncelleme: 17 Kasım 2020, (27.02.2023 tarihinde ulaşılmıştır).

Pedikülozis Kapitis-Saç Biti (Pediculosis humanis capitis)

Saç bitlenmesi kalabalık ortamlarda sık rastlanılan, özellikle çocuklarda gözlenen ve kaşıntı ile kendini gösteren bir paraziter deri hastalığıdır. Hasta ile çok yakın temas ya da hasta kişinin tarak, yastık gibi kişisel eşyalarının kullanılması ile bulaşır. Kedi, köpek ve diğer evcil hayvanlardan bit bulaşı söz konusu değildir. Saç biti tanısı, bitin veya yumurtasının (sirkenin) gözle görülmesiyle konulur. Bit ve sirkeler, özellikle kulak arkası ve enseye yakın kısımda yerleşir. Genellikle sağlık için çok önemli bir risk oluşturmazlar ve hastalık taşımazlar. Ancak salgınlara neden oldukları için önemli bir halk sağlığı sorunu haline gelebilirler. Tedavide öncelikli olarak %1 piretrin veya %1 permetrin genellikle şampuan formunda topikal olarak uygulanır. Saçlar normal bir şampuanla yıkandıktan sonra, ilaç saça uygulanır ve saçta 10 dakika kadar bekletilir, ardından yıkanır. Saçlar yıkama sonrasında sık ve ince dişli bir tarakla taranarak bit ve sirkeler mekanik yolla saçtan uzaklaştırılır. Genellikle tek yıkama yeterli olur, ancak önlem olarak gerekli görülürse bu işlem 7-10 gün sonra tekrarlanır. Saçlara bit ilacı uygulanmadan önce saç kremi kullanılmamasına ve bit şampuanı ile yıkandıktan sonra 1-2 gün saçların tekrar yıkanmamasına dikkat edilmelidir.

Önlem olarak hastanın kişisel eşyaları, giysileri ve çarşafları sıcak su ile yıkanır ve ütülenir. Fırça ve taraklar, 60 °C’de sıcak suyun içerisinde bekletilir. Bu koşullar sağlanamıyorsa bu eşyalar 2 hafta süresince ağzı kapalı plastik torbalarda bulundurulur. Bitlenen kişinin aile yakınları, yakın temasta oldukları kişiler ve cinsel partnerleri de mutlaka kontrol edilmelidir.

Pedikülozis Korporis -Vücut Biti (Pediculus humanus humanus)
Vücut biti, en az rastlanan bitlenme türü olmakla birlikte, saç bitinden farklı olarak özellikle hijyen koşullarının kötü olduğu yerlerde görülmektedir. En önemli belirtisi vücutta görülen şiddetli kaşınmadır. Hijyen koşullarının düzeltilmesi, kişisel temizliğin sağlanması ile tedavi edilebilir. Saç bitinde de kullanılan permetrin ve piretrin vücut bitinde de etkilidir, ancak hijyen koşulları düzeltilmediği takdirde genellikle tam olarak düzelme sağlanamayacağı unutulmamalıdır.

Pedikülozis Pubis -Kasık Biti (Pthirus pubis)
Sıklıkla erişkinlerde pubik bölgedeki kıllarda görülür ve genellikle cinsel temas ile geçer. Çocuklarda rastlanması durumunda cinsel istismar olasılığı düşünülmelidir. Erişkinlerde pubis biti gözlenmesi durumunda cinsel yolla bulaşan HIV, hepatit B, sifiliz gibi diğer hastalıkların değerlendirmesinin yapılmasında fayda vardır. Hijyen koşullarının kötü olduğu ortamlarda ortak kullanılan çamaşırlar ve malzemelerle de bulaş görülebilir. Pubis bitinin sebep olduğu kaşıntı hafiften ciddiye doğru ilerler, bitin tükürüğünde bulunan bir maddenin hemoglobini parçalamasına bağlı olarak mavi-gri renkte maküller görür ve bu maküller tanıda kolaylık sağlar. Tedavisinde %1 piretrin veya permetrin preparatlarının 10 dk süresince uygulanması genellikle etkilidir. Gerekli görülürse 7-10 gün sonra tekrarlanır. Pubik bölgedeki kılların tıraş edilmesi tedaviyi kolaylaştıracaktır. Bit tamamen uzaklaştırılana kadar cinsel ilişkide bulunulmaması önemlidir. Bitle enfeste olan kişinin yatak çarşafları ve çamaşırlar mutlaka yüksek sıcaklıklarda yıkanarak ütülenmelidir.

1.Mumcuoğlu KY, Pollack RJ, Reed D, Barker S, Gordon S, Toloza AC, Picollo MI, Taylan Özkan A, Chosidow O, Habedank B, Ibarra J, Meinking TL, Vander Stichele R. Baş biti enfestasyonlarının etkin kontrolü için uluslararası tavsiyeler Turk Hij Den Biyol Derg, 2021; 79(4): 748 – 761.
2. Özsürekçi Y, Kara A. Bit enfestasyonları. Klinik Tıp Pediatri Dergisi Cilt: 8 Sayı: 4 Temmuz - Ağustos 2016.
3. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) Laboratory Idenification of Parasites of Public Health Concern. Page last reviewed: March 28, 2018 https://www.cdc.gov/dpdx/pediculosis/index.html. (2 Mart 2023 tarihinde ulaşılmıştır).